Eka ku anakanyisisa ka mina ka khale hi vuxaka bya ntiyiso ni ku tivona hi ri va nkoka, ndzi kambisise ku ringanisela loku nga ni vuxiyaxiya exikarhi ka ku khathalela van’wana ni ku hlayisa ku titwa ka hina. Namuntlha, ndzi fanele ku langutana na xiphemu xa nkoka xa ku ringanisela loku loku swiendlakalo swa sweswinyana swi ku tiseke hi xihatla: xilaveko lexi heleleke xa ku tisirhelela emisaveni leyi ku nga na vubihi. Tolo, loko hi ri karhi hi chayela hi ya ekaya ni ndyangu wa mina, hi hlangane ni xitsundzuxo lexikulu xa ntiyiso lowu. Muchayeri la nga ni tihanyi u tseme ndlela ya hina hi ku pfumala vuxiyaxiya laha ku hlanganaka tindlela, a kombisa ku honisa vuhlayiseki bya hina hi ku helela. Leswi landzeleke—mahanyelo ya vona ya ku xanisa ni ku pfumala ku vilela loku heleleke—swi tirhile tanihi xifaniso xa matimba xa ntiyiso lowu dzikeke: vubihi a byi kona tanihi xivumbiwa xa Xikwembu, kambe hilaha Einstein a xiyeke hakona, tanihi xivumbeko xa munhu lexi velekiweke hi ku pfumaleka ka rirhandzu. Tanihi wanuna wa xitukulwana xa vunharhu wa Muyuda loyi kokwa wakwe wa xinuna a feke hi ku dlayeteriwa ka Vayuda hi Manazi, ndzi rhwala endzeni ka mina ku twisisa lokukulu ka leswaku ku hundzuluxa rhama rin’wana a hi minkarhi hinkwayo ku nga nhlamulo. Matimu ya hi dyondzisile, hi swikombiso leswi onhaka swinene, leswaku ku na minkarhi leyi ku yima u tiyile ku nga riki xihlawuhlawu ntsena—i xileriso xa mahanyelo. Lexi a hi xirhambo xo tshika ntwela-vusiwana kumbe ku amukela ku sola. Ematshan’wini ya sweswo, i xirhambo xo pfuxa ku amukela xivumbeko lexi heleleke xa vutlhari: lexi amukelaka vuswikoti bya musa wa vanhu na ntiyiso wa vubihi bya vanhu. Matimba ya ntiyiso ma le ku hlayiseni ka ku lemuka loku ka swilo swimbirhi—ku pfuleka eka vuhlanganisi loko u ri karhi u tshama u xalamukile naswona u kota ku tisirhelela. Eka vana va mina, na hinkwavo lava hlayaka leswi, ndzi ri: hlakulelani ntwela vusiwana na matimba. Dyondza ku tisirhelela—ku nga ri emirini ntsena, kambe emintlhavekweni ni le moyeni. Hlakulela vutshila, ku lemuka ni ku tiyimisela ku yima u tiyile loko u langutane ni lava nga ta ku vavisa kumbe varhandziwa va wena. Leswi a hi ku kurisa vukarhi; i ku aka vuswikoti byo lwisana na swona hi ndlela leyi humelelaka. Ndlela ya nhluvukiso wa munhu hi xiyexe yi fanele ku katsa xiphemu lexi xa nkoka xa ku tisirhelela. Riendzo ra hina evuton’wini ri lava leswaku hi hluvukisa ku lemuka xiyimo hi vukheta, ku xixima ntumbuluko wa hina loko wu hi tsundzuxa hi khombo. Hi fanele ku aka ku tiyisela ka miri ni ka mintlhaveko, hi twisisa leswaku mindzilakano ya hina a hi ya ku tixixima ntsena—yi vulavula hi ku pona. Emisaveni leyi ya mintlhontlho leyi yaka yi rharhangana, hi fanele ku xiya leswaku ku yima hi tiyile ku lwisana na vukarhi minkarhi yin’wana i xiboho xa mahanyelo lexinene ngopfu lexi hi nga xi endlaka. Loko hi ri karhi hi famba-famba emisaveni leyi leyi rharhanganeke, a hi tsundzukeni leswaku matimba ni ntwela-vusiwana a hi matimba lama kanetanaka—i swiphemu leswi hlanganisaka swa munhu la heleleke. Mavoko lama fanaka lama nga nyikelaka mpfuno eka van’wana na wona ma fanele ma kota ku sirhelela leswi hi swi tekaka swi ri swa nkoka. Mbilu leyi fanaka leyi pfulekeke eka ku hlangana ka ntiyiso na yona yi fanele yi tlhariha lerova yi lemuka ni ku lwisana ni lava a va ta tirhisa ku pfuleka koloko. Vutlhari byi le ku kumeni ka ku ringanisela: ku nga vi naïve kumbe paranoid, ku nga ri na matimba kumbe tihanyi. I ku hluvukisa ku twisisa ku tiva leswaku hi fanele hi andlala ntwela-vusiwana rini ni leswaku hi yima rini hi tiyile, hi fanele hi pfula timbilu ta hina rini ni rini hi fanele hi tlakusa switlhangu swa hina. Eka lava va xanisekeke emavokweni ya van’wana, lava langutaneke ni ku xanisiwa, vukarhi kumbe ku biha ngopfu: ntumbuluko wa wena wo tisirhelela a wu tirhi ntsena—i swa nkoka swinene. Yi xiximeni. Yi hluvukise. U nga tshuki u kombela ku rivaleriwa hikwalaho ka swona. Loko hi ya emahlweni eka riendzo leri ra ku kula na ku tikuma, a hi amukeleni ku twisisa loku loku heleleke ka nhluvukiso wa munhu hi xiyexe—ku amukela ku saseka na makhombo ya misava ya hina. A hi tiakeni hi va vanhu lava nga rhandzaka swinene ni ku sirhelela hi matimba, lava nga andlala ntwela-vusiwana loko va ri karhi va hlayisa mindzilakano leyi tiyeke, lava nga tshembaka leswinene loko va ri karhi va lunghekela leswo biha swinene. Hikuva eka ku ringanisela loku ku ni vutlhari bya ntiyiso, matimba ya ntiyiso ni ku pona ka ntiyiso. Gondzo ri ya emahlweni, kambe hi ri famba hi pfule mahlo...
