Re ka Hwetša Bjang Kgolo ya Kapejana Tikologong Le ge e le efe? Ge e ba nka šomela mongmošomo letšatši le tee feela, ke swanetše go dira bjang mošomo wa-ka? Na ke swanetše go swara mošomo ka tsela e fapanego le ya mošomo wa nako e telele? Ke ka Baka La’ng Re Swanetše go Šoma Jwalo ka Dikonteraka tša Nako e Kopana (baeletši)? Bontši bja rena re thekga maemo a nako e telele. Ke ka lebaka la eng ke go kgopela gore le šome maemong a nako ye kopana? Go ba molaleng, ke bolela fela ka kgopolo mo. Ba bantši ba rena re swanetše go kopana le boemo bjo lefelong la rena la mošomo. Ge tikologo e thibela kgolo ya rena gomme re sa tsebe ge e ba e le nako e swanetšego ya go tlogela, goba, gaešita le ge re ka hwetša mošomo o mongwe ka pela, re swanetše go dira’ng ge e ba o sa sepele gabotse lefelong le lefsa? Re swanetše go kgona go gola tikologong efe goba efe, go sa šetšwe gore re šomela kae goba re šomela mang. Go ba le kgopolo ya rakonteraka go tla re thuša go gola ka lebelo ge re kgona Ge nkabe o be o le mošomi wa nako ye kopana wa konteraka, o be o tla tsepelela kudu kgolong ya gago ya motho ka noši le mohola wa nako ye kopana wo mošomo wo o go tlišetšago wona, go go dira gore o be le phadišano kudu. O be o ka se tshwenyege kudu ka dilo tša go swana le dikamano le bašomi mmogo goba go hlatlošetšwa maemong. Tsepamiša kgopolo go seo re nyakago go se fihlelela le gore re nyaka go gola bjang mo dikgweding tše 6 tše di tlago. . Ka mohlala, go ba le molaodi yo mobe yo a sa re thekgego goba yo a šomelago khamphani yeo e sa tshwenyegego ka kgolo ya bašomi. Fokotša dilo tšeo di ithekgilego ka tikologo tšeo di tšweletšago ditlhaloso tše dintši tše mpe go tšwa go rena . Rakonteraka wa nako ye kopana a ka se be le taba le tlhatlošo ya maemo le gatee. Diverge maikutlo a rena a mabe a go se hlatlošetšwe maemong O se ke wa boifa go rakwa mošomong. . Re ikgontšhe go gola ka lebelo le le tletšego le go ithuta bokgoni ka mo go kgonegago Ge re ikarola tikologong ya rena, ke moo re iphalago maatla. Ke bone go ba bangwe, gomme ka itemogela yona ka bonna, kgopolo yeo ka morago ga go šoma khamphaning lebakanyana, ka go se lemoge o “inyala” khamphaning ya gago goba maemo a gago. Kgopolo ya gago e thoma go tlama ka mo go feletšego boemong bja gago bja gona bjale, e lekanyetša kudu tlhabollo ya gago. Ka nako ye e swanago, o se lebale, go na le mahlakore a mabedi go tšhelete ye nngwe le ye nngwe ya tšhipi. Ge re batamela mošomo ka ditebelelo tša “rakonteraka wa nako ye kopana” re swanetše gape go tsenela tikologo ya rena ka mafolofolo le go monya phepo ya yona. Ke ka Baka La’ng Re Swanetše go Šoma Jwalo ka Beng? Go ba rakonteraka wa nako e kopana yo a nago le kgopolo e tiilego ya go ba mong go ka kwagala go makatša, na ga go bjalo? Le ge go le bjalo, ke bone baentšeneare bao ba sa golego ka lebelo le le lekanego ka ge ba ikwa ba sa fiwe maatla a go tšea beng. Go ka bonagala go ganetšana go batamela mošomo ka maikutlo a matla a go ba mong mola o dutše o boloka kgopolo ya mošomi wa nako e kopana wa konteraka, na ga go bjalo? Mo, “go ba mong” go šupa go amogela pono ya mookamedi ge go tliwa boemong bja gago bja kgopolo bja mošomo. Eupša ge e le gabotse, ke bone baentšeneare ba bantši ba palelwa ke go gola ka pela ka baka la go hloka mo ga beng: Ba šoma ka thata eupša ba hloka maikwelo a boikarabelo. Ba na le dikgopolo tše botse mošomong, eupša ga ba kgone go di tsenya tirišong. Ba ithekgile ka ba bangwe gore ba tšwetše pele dikgopolo tša bona. Ba ngongorega kudu eupša ga ba ikemišetše go fetoša selo ka bobona. Ba amogela boemo bja kgopolo bja “ga se taba ya-ka.” Ba bangwe ba rena re borakontraka ba kgonthe le bašomi ba go itokolla. Ba bangwe ba rena re ka ba re le maemong a tlasana. Ke ka baka la’ng go ba mong go le bohlokwa go rena? Lega go le bjalo, kgopolo e botse ga se ya swanela go fetošwa ka baka la maemo a rena. Megopolo e mebotse, e bjalo ka beng, boikarabelo le go ba bašomiši ba sehlopha ke ditiisetšo tša kgolo ya rena, lethabo le bokamoso bjo bo holofetšago. Ke bone baentšeneare-gotee ba bantši bao ba nago le bokgoni ba ithibela go dira ditutuetšo tša go selaganya dihlopha. Dikgopolo tša bona tše botse di thibetšwe ka gare ga sehlopha se senyenyane goba di ngwadilwe ka dinoutse tša kopano ntle le dilo tša tiro. Se ke ka gobane ga ba kgone go nagana bjalo ka mookamedi goba go dira bjalo ka mong. Kgatelelo ye e kgoma baentšeneare bao ba šetšego ba le maemong a godimo gomme ba nyaka go tšwela pele go ya maemong a hlogo, molaodi goba a phagamego. Akanya, go sa šetšwe maemo a gago a bjale, ge nkabe o be o le mookamedi wa dihlopha tša gago, o be o tla batamela bjang mošomo wa gago wa bjale? Ge o nagana go ya ka pono ya mookamedi maemo a tee goba gaešita le a mmalwa ka godimo ga maemo a gago a bjale, phišego ya gago le maiteko a gago a mošomo di tla ba matla kudu. Sa bohlokwa kudu, mathata a mantši ao a go tshwenyago a ka rarollwa ka tlhago, gomme kgolo ya gago ya motho ka noši e tla ba ka lebelo. Tšhišinyo ke ye, leka go kwešiša dikgopolo tša mong wa gago. Bakeng sa taba yona yeo, na dipono tša gago di fapana le tša mong wa gago? Go swara mošomo go ya ka pono ya mong wa gago gantši go tla tliša mohola o oketšegilego mošomong wa gago. Ke therešo gore se ruri ga se bolele go kgahliša goba go fawning godimo ga mong wa gago. Se ke seo gantši ke se kwago se bitšwa “Dira maemong a gago a latelago”! Tše dingwe tša ditšhišinyo tša ka ke tše: Ge o ekwa selo se sengwe seo se sa kwagalego sebokeng, se šupe ka nako, gaešita le ge se “feta” boikarabelo bja gago. Ge o nagana gore selo se bohlokwa e bile se swanetše go dirwa ka pela, o se ke wa dika-dika go phethagatša, goba go boledišana ka pela, o se ke wa emela gore mong wa gago a go botšiše ka sona. Gata mogato wa pele wa go rwala boikarabelo bjo bo oketšegilego, gomme o se ke wa tšhaba go tšea boikarabelo. Ke feela ka go rwala boikarabelo bjo bo oketšegilego moo o ka golago. Gopola ditebelelo tša “rakonteraka wa nako ye kopana” yeo go boletšwego ka yona ka mo godimo, o se ke wa swaragana ke maemo a gago. Tsepamiša kgopolo kgolong ya gago le seo o nyakago go se fihlelela. Megopolo ya Mafelelo Go sa šetšwe gore o mošomi wa letšatši le tee wa konteraka goba mošomi wa nako ye telele, kgopolo ye e nepagetšego e ka go thuša go gola ka pela tikologong efe goba efe. Diriša “kgopolo ya nako ye kopana ya rakonteraka” go hlokomologa mabaka a mabe, gomme o šomiše “kgopolo ya beng” go hlohleletša tiro, mafelelong go go dumelela go fihlelela maemo a godimo le go ya pele. Itokolle go tšwa go dithibelo tša tikologo gomme re imatlafatše ka kgopolo ya beng go tšwela pele le go feta.
