ኩሉ ብናይ X “ስዕመት” እዩ ጀሚሩ፣ እዚ ድማ ኣብ መንጎ ሌክስ ፍሪድማንን ኤሎን ማስክን ዝነበረ ዕግበት ኮይኑ ተረኺቡ። ድሕሪ ሒደት መዓልታት ጥራይ ምስ ዶናልድ ትራምፕ ቃለ መሕትት፡ ሌክስ ፍሪድማን ብዛዕባ እቲ ናይ ሮማ ኢምፓየር “deep dive” ዝብል ክፋል ምልክታ ኣውጺኡ፤ ስለዚ፡ ናይ ሽሕ ዓመት ታሪኽ፡ ሃቦ ይኹን ውሰድ፡ ኣብ ሓደ ክፋል ፖድካስት “ክጽቕጥቕ” እዩ (ኣብቲ መበቆላዊ ትዊተር ብዙሕነት የለን?!)። ንላዕሊ ክጥምት እኳ ክሽገር የብለይን፡ ግን ምልዓልን ውድቀትን ሃጸያዊ ግዝኣት ሮማ ጥራይ ዝውፈያ ምሉእ ፖድካስትን ዩቱብ ቻነላትን ኣለዋ። እንታይ ክብል ጽቡቕ ዕድል በዚ። ናይ መን መልሲ ንመጀመርታ ግዜ ከም ዝወጸ ግምት ግበሩ? እቲ ጽቡቕ ዜና፡ ኤሎን ማስክ ብፍሉይ ነታ መጽሓፍ (መጽሓፍ) እምበር፡ ነቲ “መሰረት” እትብል ተኸታታሊት መጽሓፍ ኣይጠቐሰን። ኣማዞን ምስ “The Rings of Power” ዝገበሮ ንዝኾነ ደጋፊ ቶልኪን ጸርፊ እዩ ነይሩ። “መሰረት” ዘይከኣል ተልእኾ እዩ ነይሩ። ስለዚ፡ ኩዶስ ንእቲ ክትፍትኖ ዝግባእ። ሕጂ፡ ናብቲ ናይ ምፍታሕ፡ ምግላጽን ምውድዳርን ንግዲ ንወርድ። ሓጺር ታሪኽ ናይ ኣሲሞቭ “መሰረት” ሮማንን ማርስን ሃጸያዊ ግዝኣታት ኣብ መንጎ ግዝኣት ሮማን ኣሜሪካን ዝግበር ምውድዳር “ለበዳ” ሓድሽ ነገር ክመስል ይኽእል እዩ፡ ግን ከምኡ ኣይኮነን። ኣብ 1961 ኣትሒዙ፡ ሜሰን ሃሞንድ “ ” ኣሕተመ። ምስቲ ብደለይቲ ጸሓፍቲ ታሪኽ ዩቱብ፡ ቁጠባን ተንተንቲ ፖሊሲን ነቲ ንውድቀት ዝቐንዐ ክፋላት ቸሪ-ፒክ ዝገብር ዘሎ እዋናዊ ትንታነታት ክነጻጸር እንከሎ፡ ሚስተር ሃሞንድ ገለ ዕቱብ ዘይሻራዊ ስራሕ ሰሪሑ። ጥንታዊት ሮማን ዘመናዊት ኣመሪካን ዳግማይ ተሓሲቡ ክትሪኦ እትደሊ ጥራይ ምስ ረኣኻ፡ ሽዑ ገለ ዘይከሓድ ታሪኻዊ ሓቅታት ትገድፍ። ንኹሉ ዛንታ ውድቀት ሮማ ናብ ፍርሒ ክትቅይሮ ከለኻ፡ ሽዑ እዚ ውድቀት ብኣገላልጻ ማርቨል “Endgame” ዘይኮነስ፡ ብሓቂ ምልዓል ግዝኣት ሮማ ምዃኑ ክትጠቅስ ብዝጥዕም መንገዲ “ትርስዕ”። ሪፓብሊክ ሮማ ኣበይን መዓስን ከም እትውዳእ፡ ግዝኣት ሮማ ይጅምር። ንመወዳእታ ግዜ ኣብ ዝፈተሽኩሉ እዋን፡ መሬት ሓራታትን ገዛ ጀጋኑን ገና ሪፓብሊክ እያ ነይራ። እቲ ሽ*ት ኣብ ደጋፊ ክሃርም ከሎ፡ ዘይተማእከለ ምሕደራን ውሑድ ቢሮክራሲን ክህልወካን ክትገብሮን ጽቡቕ ምዃኑ ብዙሕ ምእማን ኣይሓትትን እዩ። ኩላትና ብባህርያዊ መንገዲ ይስምዓና። እቲ ዘሕዝን ግን መድሓኒ ምድላይ እውን ኣብ ባህሪና እዩ። ሪፓብሊክ ሮማ ቅድሚ ሕጂ ተራእዩ ዘይፈልጥ ኣብ እትሓልፈሉ ዝነበረት እዋን ፡ ሓደ ንቐይሕ ዝኸውን ነገር ዝነበሮ ወዲ ነይሩ። ሕጂ፡ ዝኾነ ገዲም ብጻይ፡ ወተሃደራዊ ኣዘዝቲ ኣብ ዓውደ ውግእ ዝገብርዎ ቀዳማይ ነገር “ምትሕውዋስ” ምዃኑ ከረጋግጽን ከረድእን ይኽእል። ተኸታታሊ ቅልውላዋት ኢፓውሌት ኣብቲ ንጸላእትኻ ዝድለዩ ዝርዝር ቀዳሞት ስለዝኾኑ ኣይትወጽእን ኢኻ። ከም ስሩዕ ወተሃደር ትግዕዝን ትዋሳእን ወይ ድማ ዋንጫ ስናይፐር ትኸውን። ፍሉያት ነይሮም ብርግጽ። ልክዕ ኩሉ ዝጠፍአ ኣብ ዝመስለሉ እዋን፡ ሓደ ፍሉጥ ሰብ ተወጢሑ ናብቲ ስብርባር ኣትዩ ነቲ ጸረ መጥቃዕቲ መሪሑዎ። ቄሳር ንሓለፍቲ ሚእቲ ብስሙ ጸዊዑን ፣ ሓይልታቱ ኣኪቡ፣ ኣዛዚኦም ኣብ ሓደጋ ምስ ረኣዩ፣ ሮማውያን ጻዕሮም ብዕጽፊ ኣዕብዮም ነቶም መጥቃዕቲ ዝፈጸሙ ደርበዩ። ርኡይ ቀይሕ ካባ ተኸዲኑን ስለዚ፡ ብዛዕባ ጥንታዊት ሮማን ዘመናዊት ኣመሪካን ክትዛረብ እንተኾይንካ፡ ንቄሳር በዚ ወይ ብኻልእ መንገዲ ናብቲ ዛንታ ከተእትዎ ኣለካ፡ ልክዕ ከምቲ ኣብዚ ጽሑፍ ዘ ታይም ፡ ኣመሪካ ኣብ መዓልቲ ቄሳር ዘጋጠማ ተመሳሳሊ ሓደጋታት ጥንታዊት ሮማ ዘጋጠማ ምስ ቄሳር ዝወዳደር ሕጹይ ፕረዚደንት ኣሜሪካ ከምዘሎ ድየ ዘመልክት ዘለኹ? ብዛዕባ “መሰረት” ንለውጢ ክዛረብ፡ ምእንቲ ነቲ መጽሓፍ(ታት) ከይነበብኩም ብዛዕባ ትዊተር ኤሎን ዝሓሸ ርድኢት ክህልወኩም። ኤሎን ማስክ ብዛዕባ “መሰረት” እንታይ ዘይነግረካ ኣሎ፧ ሓደ እዋን 30K sh*tty ዓመታት ክሓልፍ ዝቐረበ ልብወለዳዊ ጋላክቲክ ኢምፓየር ነይሩ። እዚ ነዊሕ ግዜ ስለዝኾነ ሓደ ሳይንቲስት ሳላ ዝበሃል ነዚ ግዜ ናብ ሽሕ ዓመት “ጥራይ” ዘሕጽሮ ፍታሕ ኣምጺኡ። ንነብሶም "ኢንሳይክሎፔዲስት" ዝብሉ ዕስለ በላሕቲ ደቂ ተባዕትዮ ንኹሉ ፍልጠት ደቂ ሰባት ኣኪቦም ቺዝ ዝመስል ስም ሂቦሞ - ኢንሳይክሎፔድያ ጋላክቲካ። ስነ-ኣእምሮኣዊ ታሪኽ ኣብ ሓንቲ ዝተነጸለት ፕላኔት - ተርሚነስ - ክሕብኡ ነይርዎም። እዚ ንሓንቲ ኣብ ማርስ እትርከብ ከተማ ምናልባት ዘስግእ ስም እዩ ሚስተር ማስክ፡ ግን እንታይ ይፈልጥ?! ዝኽረይ ኣብዚ እዋን’ዚ ልክዕ ኣየገልግለንን፣ ነዛ ጋላክቲክ ኢንሳይክሎፔድያ ንምስራሕ ክንደይ ግዜ ወሲዱን ብልክዕ ብኸመይን፣ ኣብዚ ግዜ’ዚ ግን፣ AI ኣብ ረብሓ ክውዕል ከም ዝኽእል ኩላትና ንፈልጥ ኢና። ግን፡ እዚ ሳይንቲስት ኣዝዩ በሊሕ እዩ ነይሩ፡ ስለዚ እዩ ድማ ብሕቡእ ካልእ (ኣማራጺ) መሰረት ዝፈጠረ። ሕምምምም፡ መንፈስ መንእሰይን ጽቡቕ ኣረጊት ዘይምምሕዳርን እዩ ዝጨኑ፡ ሓቀይ? ከምኡ ውን፡ ብዛዕባኡ ንሱ እዩ። እዚ ዝስዕብ ኣብ መንጎ ቀዳማይ መሰረትን ጋላክቲክ ኢምፓየርን ዝፍጠር ግርጭት እዩ፤ ኣብ መወዳእታ ኣብ መንጎ ቀዳማይ (መበቆላዊ)ን ካልኣይ (ምስጢራዊ) መሰረታት። ትሓቱኒ እንተኾይንኩም፡ ኢሳቕ ኣሲሞቭ ጽቡቕ ናይ ብዙሕ መጻሕፍቲ ውዕል ስለ ዝረኸበ፡ እቲ መበቆላዊ “መሰረት” ዝብል ኣምር ኣብ ቅድመ-ተኸታታሊን ተኸታተልትን ኣብ ትርጉም ቁሩብ ጠፊኡ። ብሓጺሩ ወይ ቴክኖክራሲ ወይ ድማ ዳርክ ኤጅስ 2.0 እዩ። ሕጂ ውን ትሓቱኒ እንተኾይንኩም ብዙሕ ምርጫ ኣይኮነን ግን ድምጸይ ሸለል በሉ። ፍልጠት ሓይሊ እዩ፡ ሓባራዊ ዝኽሪ ግን ልዕለ ሓይሊ እዩ። ርኣዩ፡ “መሰረት” ብሉጽ ስራሕ’ዩ፡ ኣብ ታሪኽ ጥንታዊት ሮማ ዓሚቝ ምጥላቕ ጠቓሚ’ዩ፡ ኣብ ማርስ ከተማታት ምህናጽ ድማ ባህ ዘብል’ኳ እንተኾነ፡ ፊልም (ዳግማይ) ምርኣይ ግን ገበን ኣንጻር ሰብኣውነት’ዩ። ንምንታይ፧ ኢዲዮክራሲ (2006) ንሲስተም ዳግማይ ምጅማር፣ ዝኾነ ስርዓት፣ በብእዋኑ፣ ጽቡቕ (ዘሐድስ) ነገር እዩ። ግን፡ ምትሓዝ ኣሎ። ብግቡእ ክስራሕ ኣለዎ። ኣነ ዲቨሎፐር ኣይኮንኩን፡ ኣብ ህይወተይ ዝዓበየ ናይ ቴክኖሎጂ ዓወተይ ድማ ሊኑክስ ኡቡንቱ ከመይ ጌርካ ትተክልን ትጥቀመሉን ምምሃር እዩ። ኣብ መስርሕ ዳግመ ምጅማር ገለ ካብቲ መዘክር እንተጠፊኡ f*cked ኢኻ ማለት እዩ። ምስቲ ሕጂ ዘሎ ኩነታት ምትእስሳር ኣቋሪጽና ከም ብሓድሽ ክንጅምር እንተኾይንና (ተስፋ ንገብር ብሰላም - ካብ ጨረርታ ነጻ)፡ ብዛዕባ መን ምዃንና፡ እንታይ ክንገብር ከም እንኽእል፡ ብፍላይ ድማ እንታይ ክንገብር ከም ዘይብልና ገለ ፍልጠት እንተዝህልወና ጽቡቕ እዩ። መሊሱ፡ ድሒኑ። “ጋላክቲካ ብሪታኒካ” ሓዊሱ ኩሉ ኣብ ዓለም ዘሎ ፍልጠት፡ ብዘይ ዘተኣማምንን ስሉጥን ዘይሻራዊን ስርዓት ናብ ቀጻሊ ወለዶታት ዘመሓላልፍ ኣይምኾነን። “ፕላኔት ኦፍ ዘ ኣፕስ” ዝብላ ፊልምታት ንመጀመርታ ግዜ ካብ ጥንታዊት ሮማ: ሴዛርን ፕሮክሲመስን ብዙሕ መወከሲታትን ምትብባዕን ዝወሰዳ ምዃነን ናይ ኣጋጣሚ ኣይኮነን። ሌክስ ፍሪድማን ታሪኽ ንኹሉ ኣብ ኣረኣእያ ከም ዘእትዎ ጥራይ እዩ እቲ ርኡይ ዝኾነ። እቲ ዘሕዝን ግን ታሪኽ ንባዕሉ ክደጋገም ዝፍትን እዩ። - ኣብ ላቲን ከም ዝሞተ ቋንቋ ዝቑጸር ተመሳሳሊ ነገር እዩ። ስለዚ፡ ሮማውያን ባዕሎም ከይተረፉ ንፍልጠትን ንዕኡ ንምዕቃብን ንምትሕልላፍን ዝሕግዙ መገድታትን ተረዲኦምን ኣኽቢሮምን ይርእይዎ ነበሩ። Ipsa Historia Repetit ሮማውያን እውን ከምዚ ኢሎም ሓቲቶም:- ነቶም ሓለውቲ (“ኢንሳይክሎፔዲስት”) ባዕሎም መን እዩ ዝሕልዎም፧ ኲስ ካስቶዲየት ኢፕሶስ ካስቶድስ? ንምጥቕላል ድማ መስሓቕ ሚምን ዕቱብ ጥቕስን እንሆ፤ ሓደ ሰብ ኣብዚ ጉዳይ እዚ ዝኣምነሉ ኩሉ ብሓቂ ኣብ ስልጣን እምነት ኣለዎ ድዩ የብሉን ዝብል እዩ ዝፍልሕ። ሓደ እንተገይሩ፡ ነቲ እንምገቦ ዘለና፡ ከምኡ’ውን ነቲ ናባና ዝፍልፍል ዜና ክኣምን ተኽእሎ ኣሎ። ሓደ እንተዘይገይሩ፡ ሽዑ ሓደ ሰብ ንነገራት ኣብ ሕቶ ምልክት ናይ ምእታው ተኽእሎኡ ኣዝዩ ዝለዓለ እዩ። ― ማንጎ ዎድዛክ፡ ቶፕሲ-ተርቪ ዓለም - ቪጋን ኣናርኪ
